MENU
Portal z Drzwiami Gnieźnieńskimi.

Dodał: maras° - Data: 2021-01-05 23:16:12 - Odsłon: 559
Lata 1975-1980

Odlane z brązu w XII wieku Drzwi Gnieźnieńskie zdobią obecnie południowy portal gotyckiej katedry w Gnieźnie. Uznaje się je za arcydzieło sztuki polskiej wczesnego średniowiecza. Zabytek przedstawia dzieje świętego Wojciecha, praskiego biskupa pochodzącego z rodu Sławnikowiców, który uratował się z masakry dokonanej na jego rodzinie i znalazł schronienie na dworze Bolesława Chrobrego.

Dwa skrzydła Drzwi Gnieźnieńskich są podzielone na pokryte płaskorzeźbami kwatery w kształcie prostokątów, po dziewięć w każdym skrzydle. W lewym, dolnym rogu znajduje się scena z narodzin Wojciecha, rozpoczynająca opowieść o życiu i działalności świętego. Lewa część drzwi poświęcona jest historii duchownego przed jego przybyciem do Polski. W kolejnych kwaterach można zobaczyć czasy młodości, początki kapłaństwa Wojciecha i jego rządy biskupstwem praskim. Prawe skrzydło w całości dotyczy misji duchownego w pogańskich Prusach i następstw z nią związanych. Z bardzo dużą dokładnością, scena po scenie, ukazano wydarzenia z okresu chrystianizacji, kończące się sceną złożenia zwłok świętego Wojciecha w grobowcu katedry gnieźnieńskiej.
Oba skrzydła są różnej wielkości (lewe szer. 84 cm, wys. 328 cm i prawe 83 × 323 cm), odlane z brązu metodą wosku traconego (lewe, bardziej wypukłe w całości, a prawe w 24 częściach i zlutowane), zawierają po dziewięć kwater z płaskorzeźbami scen figuralnych i obramowanych bordiurą zdobioną ornamentem roślinnym z wplecionymi postaciami ludzi i zwierząt. Umocowane na nich kołatki w kształcie lwich głów odlano oddzielnie. W niektórych miejscach widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Ślady po kołkach wskazują na to, że metalowe drzwi były pierwotnie przymocowane do drzwi drewnianych.
Sceny na Drzwiach rozpoczynają się w dolnej kwaterze lewego skrzydła, kończą zaś w dolnej prawego i obejmują:
1. Scena I osnuta jest wokół narodzin Wojciecha. Rozdzielona na dwa pola, ukazuję matkę nowo narodzonego oraz jego samego, obmywanego przez położne w naczyniu o kształcie chrzcielnicy.

2. Scena II ukazuje złożenie chorego dziecka na ołtarzu. Epizod ten opisany w najstarszych żywotach, był następstwem nagłej choroby nowonarodzonego. Zrozpaczeni rodzice, nie widząc poprawy, przeznaczając go, niby na ofiarę, do stanu duchownego. W świątyni dziecko w cudowny sposób odzyskało zdrowie i właśnie ten moment uzdrowienia przedstawia relief. Gdy Wojciech osiągnął wiek chłopięcy, posłany został do szkoły w Magdeburgu.
3. Scena III ukazuje przybycie rodziny Sławnikowiców do Magdeburga i oddanie Wojciecha na naukę do tutejszej szkoły katedralnej.

4. W scenie IV Wojciech, w wieku młodzieńczym zatopiony jest w żarliwej modlitwie przed budynkiem świątynnym w kształcie rotundy. Biorąc pod uwagę wskazówki w legendach literackich, badacze rozważali dwie możliwości. Według pierwszej z nich, modlitwa ta odbyła się w Pradze i była reakcją na wieść o śmierci biskupa Dytmara. W świetle drugiej propozycji rzecz dzieje się w Magdeburgu i odnosi się do jednej z samotnych modlitw, na które Wojciech wymykał się do kościołów podczas przerw w zajęciach.

5. Scena V to wyniesienie Wojciecha na tron biskupi. Cesarz Otton II nadaje mu tę godność przez wręczenie pastorału. Ceremonia odbyła się w szesnaście miesięcy po wspomnianej elekcji i daleko od Pragi: w Weronie, dokąd Wojciech specjalnie się udał.

6. Wyborowi Wojciecha na biskupa towarzyszyło cudowne wydarzenie, w którym objawiła się jego nadprzyrodzona moc: "potężny diabeł" opuścił opętanego człowieka, który znajdował się w pobliżu tronu biskupa w katedrze praskiej. Otóż Drzwi Gnieźnieńskie, wbrew zgodnym relacjom pisanym, ukazują to zdarzenie w kwaterze VI, po scenie w Weronie. Aktu wyzwolenia dokonuje sam Wojciech stojąc osobiście przed opętanym.

7. W scenie VII, podczas snu, ukazał się Wojciechowi Chrystus i upomniał go, że toleruje handel chrześcijańskimi niewolnikami przez Żydów.

8. Następstwem powyższego wydarzenia jest scena VIII, w której św. Wojciech sam upomina księcia czeskiego Bolesława II, za którego zgodą najwidoczniej dokonywał się handel niewolnikami.

9. Scena IX przenosi widza do okresu drugiego pobytu św. Wojciecha w klasztorze na Awentynie, już po powtórnym opuszczeniu Pragi. Ukazuje ono wydarzenie, w którym po raz drugi objawiła się cudotwórcza moc św. Wojciecha. Upuszczone na ziemie gliniane naczynie, w którym święty przynosił współbraciom wodę lub wino nie rozbiło się. Św. Wojciech, w habicie mnicha demonstruje przed zdumionymi konfratrami ten niezwykły stan rzeczy.

10. W scenie X święty przybywa do Prus łodzią, w towarzystwie dwóch duchownych: Gaudentego - swojego brata, i benedyktyna Boguszy. Na brzegu wita przybyłych grupa Prusów.

11. Scena XI, mająca tylko niewielkie oparcie w znanych przekazach literackich, ukazuje pierwsze owoce ewangelizacji: chrzest Prusów.

12. W scenie XII św. Wojciech głosi kazanie.

13. W scenie XIII św. Wojciech odprawia ostatnią mszę świętą przed ofiarą, jaką złoży ze swego życia.

14. Scena XIV to męczeńska śmierć Wojciecha.

15. Scena XV ukazuje wystawienie zwłok świętego: odcięta głowa wbita jest na pal, obok na marach spoczywa owinięte w całun ciało.

16. Scena XVI to wykupienie zwłok Wojciecha przez Bolesława Chrobrego. Jednakże obecność samego Bolesława nie ma prawie żadnego oparcia w pisanych legendach.

17. Scena XVII pokazuje przeniesienie ciała św. Wojciecha z Prus do Gniezna.

18. Cykl zamyka scena XVIII pokazująca złożenie do grobu ciała świętego. Z lewej strony ukazany jest Bolesław, którego postawa, z pochyloną, wspartą na ręce głową, wyraża żal po śmierci św. Wojciecha.

Wyżej wymienione sceny otoczone są bordiurami, na których głównymi elementami są wici roślinne z odgałęzieniami i wplecionymi w nie różnymi motywami. Zostały tam umieszczone postacie ludzkie, gady, twory fantastyczne, ptaki i takie zwierzęta jak pies, wiewiórka, zając, kozioł i jeleń. Wśród osiemdziesięciu pięciu rozgałęzień wici rozmieszczono sześćdziesiąt cztery wyobrażenia zoomorficzne.

Badania przeprowadzone w latach pięćdziesiątych XX wieku pozwalają przypuszczać, że drzwi wykonano na miejscu za czasów Mieszka Starego około 1175 roku. W świetle badań wcześniejszych, Drzwi miały powstać w 1. połowie XII w. w kręgu Bolesława Krzywoustego. Obecnie nikt nie podaje w wątpliwość, że dzieło odlane zostało w 2. połowie XII wieku. Zleceniodawcy upatruje się zarówno w osobie ówczesnego księcia seniora Mieszka Starego, jak i arcybiskupa gnieźnieńskiego. Mógł to być arcybiskup Zdzisław lub jego następca Bogumił z Dobrowa (ewentualnie w grę wchodzi jeszcze ich poprzednik Jan Gryfita).
Na pionowej listwie skrzydła lewego istnieje słabo widoczny napis, którego fragmenty (pojedyncze grupy liter) odczytał w XIX wieku kan. Ignacy Polkowski. Zgodnie z inskrypcjami wykonawcą drzwi był pochodzący z Francji albo z Włoch mistrz Piotr. Jest to jednak tylko hipoteza. Do dzisiejszego dnia nikt nie wie, kto był twórcą dzieła. Czy był nim arcybiskup gnieźnieński Piotr, którego kryptogram znaleziono pod lewą antabą (Petrus) i nieczytelna dalsza część napisu; na obramieniu zewnętrznym lewego skrzydła napis, który hipotetycznie odczytano jako: ME FECIT ME ... PETRVS lub BOVO LATINVS lub LVITINIVS ME FE[ci]T, czy też jego imię umieszczono tam tylko jako zwierzchnika katedry – nie wiadomo.

Brak czytelnych sygnatur uniemożliwia identyfikację autorów, lecz zatarte ślady oraz różnice stylistyczne reliefów wskazują, że było trzech wykonawców o różnym stopniu umiejętności. Za najbardziej utalentowanego uznaje się twórcę wszystkich kwater prawej strony oraz kwatery z nocnym widzeniem Wojciecha.

Dietmar Albrecht twierdzi, że drzwi wykonano w Hildesheim, podobnie jak średniowieczne drzwi płockie znajdujące się obecnie w Nowogrodzie Wielkim. W Hildesheim znajdują się drzwi biskupa Bernwarda.

Za



  • /foto/9250/9250506m.jpg
    1903
  • /foto/8202/8202116m.jpg
    1909 - 1910
  • /foto/9221/9221092m.jpg
    1911
  • /foto/9025/9025621m.jpg
    1948 - 1950
  • /foto/9137/9137362m.jpg
    1948 - 1950
  • /foto/10428/10428346m.jpg
    1948 - 1950
  • /foto/8287/8287853m.jpg
    1950
  • /foto/8537/8537159m.jpg
    1950
  • /foto/8667/8667335m.jpg
    1972
  • /foto/7412/7412165m.jpg
    1973
  • /foto/7202/7202591m.jpg
    1980
  • /foto/9148/9148342m.jpg
    1980 - 1985

Aukcje internetowe

Poprzednie: Dom nr 15 Strona Główna Następne: Zameczek Friedensburg (ruina)